Rede uitgesproken bij herdenking Tilburg 69 jaar bevrijd.
Vorig jaar benaderde het Oranje Comité ons met de vraag hoe de jeugd meer betrokken zou kunnen worden bij de herdenkingsbijeenkomsten. Het streven was om het herdenken van de bevrijding voor de jeugd vooral het karakter van vier je vrijheid te geven. Maar om vrijheid te vieren moet je je vrijheid beseffen en onze jeugd verkeert gelukkig in de luxepositie dat vrijheid vanzelfsprekend is.
Overigens geldt dat niet alleen voor de huidige jeugd maar eigenlijk ook voor mijn generatie. Ik ben opgegroeid in de koude oorlog maar wij werden daar eigenlijk niet warm of koud van. Ik herinner me wel oefeningen op school waarbij we onder tafel moesten gaan zitten om de straling van een kernbom tegen te houden maar die oefeningen werden toen al niet echt serieus genomen. De meest dichtstbijzijnde oorlog die ik zelf heb meegemaakt in mijn leven was de Joegoslavische burgeroorlog tussen 1991 en 1999 en alhoewel ik daar op vakantie was geweest, heeft die oorlog mijn leven niet echt beïnvloed. Tot ik op een feestje een Joegoslaaf sprak die vertelde dat zijn moeder en zus in verschrikkelijke omstandigheden in Sarajevo zaten en dat hij zich zo machteloos voelde. Medeleven neemt toe als iets doordringt tot je eigen leven.
Overigens geldt dat niet alleen voor de huidige jeugd maar eigenlijk ook voor mijn generatie. Ik ben opgegroeid in de koude oorlog maar wij werden daar eigenlijk niet warm of koud van. Ik herinner me wel oefeningen op school waarbij we onder tafel moesten gaan zitten om de straling van een kernbom tegen te houden maar die oefeningen werden toen al niet echt serieus genomen. De meest dichtstbijzijnde oorlog die ik zelf heb meegemaakt in mijn leven was de Joegoslavische burgeroorlog tussen 1991 en 1999 en alhoewel ik daar op vakantie was geweest, heeft die oorlog mijn leven niet echt beïnvloed. Tot ik op een feestje een Joegoslaaf sprak die vertelde dat zijn moeder en zus in verschrikkelijke omstandigheden in Sarajevo zaten en dat hij zich zo machteloos voelde. Medeleven neemt toe als iets doordringt tot je eigen leven.
In het boek “de Encyclopedie” door Battus (1978, Battus is een pseudoniem Hugo Brandt Corstius) staat een definitie van een ramp: "hoe erg wij een ramp vinden, hangt af van het aantal slachtoffers dat erbij is te betreuren, het aantal kilometers dat ons scheidt van de plaats van de ramp en het aantal jaren dat tussen ons en de ramp ligt". Voor de berekening staan de afstand en de tijd in de noemer dus hoe verder weg en hoe langer geleden des te kleiner de impact. Je zou de formule kunnen verfijnen met het percentage Nederlanders, persoonlijke bekenden of kinderen. Een vliegtuigongeluk in Brazilië met 150 slachtoffers krijgt minder plaats in de krant dan een busongeluk in Duitsland waarbij 10 Nederlanders te betreuren zijn. Een explosie met 6 doden in Groningen staat in het Brabants Dagblad op pagina 3, een brand in Rijen waarbij 2 kinderen zijn omgekomen, staat op de voorpagina.
Maar hoe haal je een oorlog die zich 70 jaar geleden afspeelde dichtbij?
Het Holocaust museum in Berlijn begint met persoonlijke verhalen: In de eerste expositieruimte van het museum wordt het dagelijkse leven van een paar families geschetst. In de vitrines staan schoolschriftjes, kindertekeningen, Sinterklaasrijmpjes en familiefoto's van een dagje naar het strand. Voor iedereen zeer herkenbare familietaferelen. Er wordt daarna ingezoomd van klein naar groot; van de familieverhalen naar de onvoorstelbare statistieken van de massavernietiging.
In Amsterdam is een paar weken geleden het Verzetsmuseum Junior geopend met authentieke verhalen over 4 kinderen in de tweede wereldoorlog en een collectie bijbehorende materialen. En de dagboeken van Anne Frank zijn niet voor niets aangrijpender dan zakelijke verslaglegging van oorlogsverschrikkingen. Om Stalin* te citeren: De dood van één mens is een tragedie; de dood van miljoenen slechts een statistiek.
Het Holocaust museum in Berlijn begint met persoonlijke verhalen: In de eerste expositieruimte van het museum wordt het dagelijkse leven van een paar families geschetst. In de vitrines staan schoolschriftjes, kindertekeningen, Sinterklaasrijmpjes en familiefoto's van een dagje naar het strand. Voor iedereen zeer herkenbare familietaferelen. Er wordt daarna ingezoomd van klein naar groot; van de familieverhalen naar de onvoorstelbare statistieken van de massavernietiging.
In Amsterdam is een paar weken geleden het Verzetsmuseum Junior geopend met authentieke verhalen over 4 kinderen in de tweede wereldoorlog en een collectie bijbehorende materialen. En de dagboeken van Anne Frank zijn niet voor niets aangrijpender dan zakelijke verslaglegging van oorlogsverschrikkingen. Om Stalin* te citeren: De dood van één mens is een tragedie; de dood van miljoenen slechts een statistiek.
Als we onze jeugd willen laten meeleven met thema's als bevrijding en vrijheid, dan moeten we hun dus persoonlijk raken en de kleine menselijke verhalen zoeken die herkenbaar en dichtbij zijn.
Ook in Tilburg, en met name in binnenstad zijn historische hotspots met hun eigen verhaal. Wij hebben die historische plekken met elkaar verbonden met een geocache-route; een educatieve gps-puzzeltocht. Twee leerlingen uit 5vwo, Anique Altena en Ruben Schellekens, hebben samen met docente Tina Leyds die tocht uitgezet. Afgelopen week hebben 50 derdeklassers als proefkonijnen de route gelopen. Die leerlingen waren eerst mentaal voorbereid door in de klas de film: “De Canadezen komen” te tonen, een documentaire waarin Canadese jongeren naar Europa komen om sporen van familieleden te vinden (overigens komen er volgend jaar duizenden Engelese scholieren naar West-Vlaanderen om de start van de Eerste Wereldoorlog te herdenken). Daarna zijn de leerlingen naar de stad gefietst, het startpunt ligt hier bij het Schotse monument op het Stadhuisplein, en zijn binnen de cityring gaan geocachen.
De evaluaties geven een gevarieerd maar vooral een positief beeld, een kleine bloemlezing:
Cansu: "Ik vond het heel leuk dat we door de stad mochten wandelen, we zagen ook veel monumenten die mij eerst nooit waren opgevallen. Ik vond het wel erg dat er zoveel mensen zijn omgekomen door de oorlog, Ik besef nu pas eigenlijk".
David: "Ik vond het misschien niet leuk, maar het was erg zinvol om dingen te leren en je te laten denken".
Aron: "Ik vond de GPS tocht leuk en leerzaam maar hij was ook heel zwaar omdat ik mijn volle schooltas bij me had die ik achteraf beter op school had kunnen laten".
Sanne: "Ik vond het interessant, maar ik wist al best veel van de tweede wereld oorlog en de monumenten waren niet echt speciaal of echt indrukwekkend. We kregen van tevoren ook een film gezien en die vond ik eigenlijk specialer en interessanter".
Lieke: "Ik zou ervoor zorgen dat je meer bezig bent met de geschiedenis en de soldaten die zijn gesneuveld".
Mohammed: "Het interessantste monument vond ik die bij het station, het verhaal raakte me en ik kreeg een beeld hoe die personen werden weggebracht".
Julie: "Je hebt het namelijk niet door maar er zijn veel monumenten over de bevrijding in Tilburg. Ook was het confronterend, je denkt namelijk niet zo vaak terug aan de oorlog".
De evaluaties geven een gevarieerd maar vooral een positief beeld, een kleine bloemlezing:
Cansu: "Ik vond het heel leuk dat we door de stad mochten wandelen, we zagen ook veel monumenten die mij eerst nooit waren opgevallen. Ik vond het wel erg dat er zoveel mensen zijn omgekomen door de oorlog, Ik besef nu pas eigenlijk".
David: "Ik vond het misschien niet leuk, maar het was erg zinvol om dingen te leren en je te laten denken".
Aron: "Ik vond de GPS tocht leuk en leerzaam maar hij was ook heel zwaar omdat ik mijn volle schooltas bij me had die ik achteraf beter op school had kunnen laten".
Sanne: "Ik vond het interessant, maar ik wist al best veel van de tweede wereld oorlog en de monumenten waren niet echt speciaal of echt indrukwekkend. We kregen van tevoren ook een film gezien en die vond ik eigenlijk specialer en interessanter".
Lieke: "Ik zou ervoor zorgen dat je meer bezig bent met de geschiedenis en de soldaten die zijn gesneuveld".
Mohammed: "Het interessantste monument vond ik die bij het station, het verhaal raakte me en ik kreeg een beeld hoe die personen werden weggebracht".
Julie: "Je hebt het namelijk niet door maar er zijn veel monumenten over de bevrijding in Tilburg. Ook was het confronterend, je denkt namelijk niet zo vaak terug aan de oorlog".
De geocache wordt officieel geregistreerd en is binnenkort online beschikbaar bij de internationale site geochaching.com. De Bibliotheek Midden-Brabant is enthousiast over het initiatief en onderzoekt of ze een uitleenpunt van de apparatuur kan worden. Op het Theresialyceum gaan we de cache verder ontwikkelen: er zijn al plannen voor varianten met verschillende niveaus en startpunten en er komt een Engelstalige versie. Verder heb ik het Oranje Comité toegezegd dat volgens schooljaar niet alleen alle derdeklassers van onze school op deze wijze hun vrijheid gaan beseffen maar dat ik me persoonlijk ga inspannen om alle middelbare scholen van Tilburg warm te maken voor dit initiatief. De complete beschrijving van de geocache-route staat als download op de website van het Theresialyceum.
Het motto wordt: ”Lopen, om stil te staan bij het verleden”.
Tomas Oudejans
27 oktober 2013
* Een alerte collega attendeerde me er op dat dit citaat ten onrechte aan Stalin wordt toegeschreven. Zie Wikiquote.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten